Gesprekspunt

Die mees onlangse vooruitgang in kunsmatige intelligensie (KI), spesifiek die geredelike beskikbaarheid van generatiewe KI-programme soos OpenAI se beroemde en berugte ChatGPT, het ’n onomkeerbare impak op ons leefwêreld en hoe ons oor die menslike ervaring dink.  

In die onderwys, ’n kernruimte waar menslikheid gevorm en gevoed word, bring KI nie net nuwe uitdagings en geleenthede nie, maar dwing dit ons om ou kwessies in ’n nuwe lig te beskou. Byvoorbeeld: Hoe beïnvloed generatiewe KI-toepassings die ontwikkeling van kritiese denke? Het ons werklik kritiese denke aangemoedig en bevorder in ons onderwyspraktyke, of het ons onbewustelik “menslike robotjies” begin oplei? Hoe gemaklik is ons met studente wat die idees van hulle onderwysers of dosente bevraagteken en oorspronklike perspektiewe ontwikkel? Ondersteun ons huidige onderwysmodelle en benaderings werklik die ontwikkeling van menslike agentskap?  

Op Wêreldonderwysdag dink UNESCO vanjaar na oor die rol en behoud van menslike agentskap in ’n wêreld van toenemende outomatisering. Die uitdaging is om die unieke waarde van leerders en studente (en per implikasie die hele mensdom) se menswees te kan koester en selfs te versterk in ’n tydperk waar masjiene met eerste oogopslag “slimmer” as ons voorkom.
‍
Onder die vaandel van samewerking het ons die konsepte en idees van hierdie stuk nie net met mekaar nie, maar ook met die einste ChatGPT gegenereer, georganiseer en verfyn, terwyl ons deurgaans ons eie menslike agentskap gebruik het om die KI-insette kritieste evalueer en die eindresultaat te formuleer.

Wat beteken dit om mens te wees in die tyd van KI?

Selfs voor ChatGPT op die toneel verskyn het, is daar al nagedink oor die invloed van outomatisering en tegnologiese vooruitgang op die onderwys. In Robot-Proof (2017) hou Joseph Aoun, hoof van die North Eastern University in Boston, VSA, kreatiwiteit, aanpasbaarheid en lewenslange leer voor as kerneienskappe wat studente moet hê in ’n toenemend geoutomatiseerde wêreld.

Reid Hoffman, stigter van LinkedIn en voormalige lid van OpenAI se Raad, benadruk weer dat ons nie studente moet (aanhou) oplei om roetine-take te verrig wat binnekort geoutomatiseer kan word nie. Volgens hom kan KI wel ons menslikheid versterk deur hierdie take te outomatiseer en sodoende meer ruimte te laat vir kreatiwiteit en intellektuele aktiwiteite. Hy beklemtoon dat KI nie ons menslikheid moet onderdruk nie, maar eerder as ’n hulpmiddel moet dien om ons potensiaal te verhoog.  

Terselfdertyd waarsku Tomas Chamorro-Premuzic (2023), sielkundige en outeur van die boek, Human, dat ons onbewustelik ons eie menslike waarde kan ondermyn. Hy wys daarop dat ons afhanklikheid van slimfone en KI-gebaseerde hulpmiddels ons kritiese denke en interaksievaardighede kan laat kwyn en menslikheid reduseer tot algoritmies-gereguleerde gedrag. Vir Chamorro-Premuzic staan vaardighede soos probleemoplossing en die vermoë om woord by die daad te voeg, sentraal tot ons mensheid en hy sonder nuuskierigheid, dus die vermoë om vrae te stel en voortdurend nuwe dinge te ontdek, as onontbeerlik uit (ons sal later hierop uitbrei).

Vir ons lê die essensie van mensheid in die genoemde kreatiwiteit en nuuskierigheid – die onafgerondheid en voortdurende in wording wees wat ons as mense uniek en kompleks maak.

Hierdie kompleksiteit van menswees kan ook, gegewe UNESCO se fokus, in verband bring met Albert Bandura (2006) se konsep van menslike agentskap (“human agency”). Hy identifiseer etlike sleutelkomponente wat sentraal staan tot die uitoefening van agentskap:

1. Die neem van doelgerigte aksie en die vermoë om die waarskynlike uitkomste van aksies vooraf te antisipeer (voorbedagtheid).
2. Die vermoë om jou aksies in lyn te bring met persoonlike waardes en doelwitte (selfregulering).
3. Die kapasiteit om jou eie gedrag en vordering krities te evalueer(selfrefleksiwiteit).

Menslike agentskap staan hier in teenstelling met KI-modelle wat onafhanklik take uitvoer deur menslike gedrag na te boots, besluite te neem en op data-insette te reageer. Daar word voorspel dat KI-kletsbotte binnekort met mense sal kommunikeer via stem en video, terwyl hulle menslike emosies kan lees en hul antwoorde dienooreenkomstig aanpas. Hoewel hierdie vermoëns geleenthede vir persoonlike leer- en interaktiewe-ervarings kan bied, hou dit waarskynlik ook die risiko in om menslike agentskap te ondermyn, veral deur emosionele manipulasie in die besluitnemingsproses.

Die risiko van oormatige afhanklikheid van KI

Wanneer ons die unieke menslike vermoëns soos nuuskierigheid, kreatiwiteit, die skep van betekenis en agentskap oorlaat aan masjiene, stel ons ons menswees in gevaar. Oormatige afhanklikheid van KI kan lei tot ’n verlies aan kritiese denke en ’n passiewe benadering tot leer en probleemoplossing. Dink byvoorbeeld aan ’n klaskamer waar KI-tegnologie oorheers – assessering word geoutomatiseer en studente fokus eerder op die voltooiing van take as op dieper leer. Alhoewel dit effektief mag voorkom, slyp dit individue wat slegs reageer op instruksies en nie meer vrae stel of innoverend dink nie. 

Een van die grootste risiko's is ’n verskuiwing in ons samelewing se waardes. Die oorbeklemtoning van algoritmiese perfeksie bedreig die waarde wat aan menslike kreatiwiteit en kompleksiteit geheg word. KI-uitsette word dikwels gesien as foutloos en vinnig, wat ’n wanpersepsie skep dat menslike werk, wat soms morsig en eksperimenteel is, minder waardevol of selfs oorbodig is. Hierdie obsessie met perfeksie ontmoedig ’n mens om te leer deur jou foute en onderdruk die onvoorspelbare oomblikke van kreatiwiteit en empatie wat mense uniek maak.  

Ter illustrasie van hierdie punt het ons onlangs ervaar hoe KI-teksopsporingstegnologie “netjiese” of gesofistikeerde teks as KI-gegenereer aandui, terwyl minder gepoleerde dele van dieselfde teks as eg of “mens-gegenereerd” gemerk is. Hierdie voorval beklemtoon dat ’n fokus op perfeksie en eindprodukte dalk ten koste kan wees van die meer morsige proses van leer. Ons meen dat dit juis hierdie proses is van ongepoets en onafgewerk in wording wees, waar ons die oomblikke van onvoorspelbare kreatiwiteit, empatie en kritiese denke vind wat ons van KI onderskei.  

In die onderwys moet ons daarom waak teen ’n toekoms waar menslike agentskap uitverkoop word aan die skyn van tegnologiese perfeksie. Ons moet eerder die menslike kompleksiteit koester en versterk.